Ø Kał – badanie ogólne
Krótko o badaniu
Badanie kału przydatne w diagnostyce zaburzeń przewodu pokarmowego.
Badanie ogólne kału jest podstawowym badaniem wykonywanym w celu określenia ogólnych parametrów kału wskazujących nieprawidłowości układu pokarmowego. Składa się z oceny makroskopowej i mikroskopowej preparatu kału. Obejmuje ocenę: barwy i zapachu; uwzględnia obecność: śluzu, ropy, niestrawionych resztek pokarmowych (kulki tłuszczowe, ziarna skrobi, komórki roślinne, włókna mięsne, kryształy kwasów tłuszczowych i cholesterolu), komórek nabłonkowych, krwinek czerwonych i komórek układu odpornościowego.
Przygotowanie do badania
Materiał do badania należy pobrać do dedykowanego jednorazowego pojemnika (przy użyciu umieszczonej w pojemniku łopatki) do 1/3 wysokości pojemnika. Kał nie powinien mieć styczności z moczem i wodą. Materiał do badania najlepiej oddać na pasek papieru przymocowany do deski muszli klozetowej. Pasek powinien lekko zwisać. Ważne, aby pobrany materiał pochodził 2- 3 różnych miejsc tej samej porcji kału. Kał należy dostarczyć do laboratorium do 2 godzin od momentu pobrania. Powyżej 2 godzin, należy przechowywać go w chłodnym miejscu (w temperaturze lodówki).
Czynniki mogące mieć wpływ na wynik badania
Pyłki roślin mogą przypominać jaja pasożytów.
Możliwe przyczyny odchyleń od normy
Leukocyty, nabłonki:
Zwiększona ilość: stany zapalne jelita grubego i okrężnicy, wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Crohna, zakażenia bakteryjne i wirusowe.
Niestrawione
resztki pokarmowe:
Obecność: zaburzenia
trawienia m.in. niedobory enzymów, żółtaczka mechaniczna, zapalenie trzustki.
Kryształy
cholesterolu i kwasów tłuszczowych:
Obecność: zaburzenia
wchłaniania, m.in. zespół złego wchłaniania, przewlekłe zapalenie trzustki,
celiakia, marskość wątroby, żółtaczka mechaniczna.
Erytrocyty:
Zwiększona ilość: krwawienia
z jelita grubego i okrężnicy.
Ø Kał – resztki pokarmowe
Krótko o badaniu
Badanie kału na obecność resztek pokarmowych stosowane w diagnostyce zaburzeń trawienia oraz oceny funkcji wydzielniczych jelit, trzustki i wątroby. Badanie przydatne w diagnostyce biegunek i bólu brzucha.
Badanie polega na mikroskopowej ocenie w kale niestrawionych resztek pokarmowych, takich jak: ziarna skrobi, włókna mięśni prążkowanych i nieprążkowanych, kulki tłuszczu i komórki roślinne. Występowanie większych ilości niestrawionych resztek może świadczyć o niedoborze enzymów, który jest spowodowany zaburzeniami pracy narządów układu trawiennego: żołądka, wątroby, trzustki i jelita, niedrożnością przewodów żółciowych i trzustkowych, stanami zapalnymi jelit – np. wrzodziejącym zapaleniem jelita grubego, zakażeniami przewodu pokarmowego i stanami zapalnymi wątroby lub trzustki.
Przygotowanie do badania
Brak szczególnych wskazań.
Możliwe przyczyny odchyleń od normy
Obecność
niestrawionych resztek pokarmowych:
zaburzenia
trawienia m.in. niedobory enzymów, żółtaczka mechaniczna, zapalenie trzustki,
stany zapalne w obrębie przewodu pokarmowego.
Ø Kał – pasożyty (1 ozn.)
Diagnostyka chorób pasożytniczych
przewodu pokarmowego oraz przyczyn biegunek i bólu brzucha. Ocena mikroskopowa
próbki kału w kierunku obecności jaj pasożytów lub ich form dorosłych. Do
najczęstszych chorób pasożytniczych należą infestacje:
tasiemcami (w kale stwierdzane człony tasiemca bądź jaja), motylicą
wątrobową (w kale stwierdzane jaja), lambliami jelitowymi (w kale stwierdzane
jaja lub cysty), owsikami (w kale stwierdzane pasożyty), glistą
ludzką (w kale stwierdzane jaja lub pasożyty). W diagnostyce chorób
pasożytniczych ważne jest uwzględnienie cyklu rozwojowego pasożyta. Obecność
pasożytów w organizmie człowieka daje najczęściej nieswoiste objawy, jak
zaburzenia jelitowe lub pogorszenie ogólnej kondycji organizmu. W celu
zwiększenia skuteczności badania zaleca się trzykrotne wykonanie badania,
w trzech próbkach kału, pobranych w kolejnych dniach.
Przygotowanie do badania
Próbki kału do badania parazytologicznego najlepiej jest pobierać przed rozpoczęciem leczenia, ponieważ wiele leków utrudnia rozpoznawanie inwazji przewodu pokarmowego, np. związki baru, bizmutu, leki przeciwgorączkowe, antybiotyki. W przypadku ich stosowania próbki kału należy pobierać po tygodniu od zakończenia kuracji, a w przypadku antybiotyków – po upływie 2 tygodni. Pobierając próbkę należy zwrócić uwagę czy w stolcu widoczne są człony tasiemca, dojrzałe postacie glisty ludzkiej, włosogłówki, owsików bądź podejrzane struktury, mogące być fragmentami ciała pasożytów i umieścić je w osobnym pojemniku z niewielką ilością wody. Po powrocie z obszarów tropikalnych Kał powinien być pobierany czterokrotnie, przy czym materiał do ostatniego badania powinien zostać pobrany po przyjęciu środków przeczyszczających Pojemnik dokładnie zamknąć, opisać imieniem i nazwiskiem, datą pobrania oraz umieścić w foliowym woreczku, razem z pobranym wymazem. Pobranie wymazu w kierunku owsików ( zestaw należy przed badaniem odebrać w PP) Wymaz należy wykonać rano przed wykonaniem wszelkich czynności higieniczno-fizjologicznych. Rozsunąć jedną ręką pośladki i przykleić taśmę klejącą stroną na 5 sekund do fałd odbytu. Następnie taśmę odkleić i przykleić do otrzymanego szkiełka podstawowego. Badanie należy wykonać co najmniej trzykrotnie, próbki pobierać w kolejnych dniach.
Czynniki mogące mieć wpływ na wynik badania
Możliwe przyczyny odchyleń od normy
O infekcji pasożytniczej świadczy obecność: jaj, członów, dorosłych osobników lub cyst pasożyta.
Ø Owsiki (wymaz parazytologiczny)
Krótko o badaniu
Badanie w kierunku zarażenia (infestacji) owsikiem ludzkim. Diagnostyka polega na wykrywaniu jaj owsika w wymazie okołoodbytnicznym, pobranym wieczorem, 1-2 godzin po położeniu się lub rano, bezpośrednio po wstaniu z łóżka, lub na identyfikacji w kale lub fałdach skóry okolic odbytu dorosłych samic (masywna infestacja). Owsik ludzki Enterobius vermicularis jest małym nicieniem o białawej barwie. Dorosłe osobniki bytują w jelicie przyczepione do jego ściany. Samice wydostają się przez odbyt, na ogół w godzinach wieczornych i w fałdach skóry okolic odbytu składają jaja. Wywołane tym swędzenie powoduje drapanie się i roznoszenie niewielkich jaj. Owsik rozprzestrzenia się trzema sposobami: przez retroinwazje – larwy powstałe z jaj obecnych w okolicach odbytu wracają przez odbytnicę do jelita grubego; per os (przez usta) – jaja dostają się ze skażonym pokarmem lub są przenoszone z okolic odbytu i połykane (autoinwazja); drogą inhalacyjną – jaja z wyschniętych cząsteczkach kału. Do zarażenia dochodzi bardzo łatwo, w krótkim czasie infestacja może dotknąć osoby z otoczenia zarażonego (dzieci i dorosłych). Poza organizmem ludzkim jajo owsika zachowuje zdolność zarażania przez 3 tygodnie, skażając bieliznę osobistą i pościelową, ręczniki, w kurz domowy, zabawki itd.
Przygotowanie do badania
Badanie należy wykonywać co najmniej trzykrotnie, pobierając próbki w kolejnych dniach.
Czynniki mogące mieć wpływ na wynik badania
Pyłki roślin mogą przypominać jaja pasożytów.
Możliwe przyczyny odchyleń od normy
Infestacja owsikiem: obecność w jaj w wymazie okołoodbytniczym lub dorosłych osobników w kale i okolicach odbytu.
Ø Kał – G. lamblia, met. ELISA
Krótko o badaniu
Diagnostyka lambliozy (giardiozy). Badanie wykonywane metodą ELISA, charakteryzuje się wyższą czułością w stosunku do techniki mikroskopowej stąd jest również bardzo przydatne w ocenie skuteczności leczenia lambliozy. Giardia lamblia (Lamblia jelitowa), jest wiciowcem kolonizującym jelito cienkie oraz drogi żółciowe i dwunastnicę. Posiada dwie postaci: trofozoid i cystę. Zarażenie następuje drogą pokarmową, głównie w wyniku spożycia wody, rzadziej pokarmu, skażonych kałem ludzkim zawierającym cysty pasożyta. W dwunastnicy z cyst uwalniają się trofozoity, które przyczepiają się do ścian jelita, dróg żółciowych, a nawet pęcherzyka żółciowego i przewodów wyprowadzających trzustki i intensywnie mnożą. W świetle jelita trofozoity przekształcają się w cysty. Cysty okresowo są wydalane z kałem. Są odporne na warunki środowiska zewnętrznego – w wodzie rzecznej mogą przetrwać przez trzy miesiące, w wilgotnym kale trzy tygodnie. Trofozoidy są identyfikowane w treści dwunastnicy i w żółci (pobranej zagłębnikiem). W kale trofozoity znajduje się rzadko (w przebiegu biegunki), w badaniu mikroskopowym zwykle wykrywa się cysty. Wykorzystanie metody ELISA pozwala na wykrycie w kale antygenów pasożyta. Badanie ma większą czułość niż mikroskopowa analiza kału, która musi być wykonywana niekiedy w próbkach pobieranych przez 8 do 10 kolejnych dni, lub nawet dłużej, gdyż cysty są wydalane okresowo.
Możliwe przyczyny odchyleń od normy
Dodatni wynik: obecność pasożyta w przewodzie pokarmowym.
Ø Kał – krew utajona (bez diety)
|
Kategoria badań: |
BADANIA KAŁU, BADANIA PODSTAWOWE I BIOCHEMICZNE, CHOROBY NOWOTWOROWE, CHOROBY PRZEWODU POKARMOWEGO |
Krótko o badaniu
Badanie przesiewowe w kierunku raka jelita grubego. Stosowane również w diagnostyce niedoborów żelaza, szczególnie u chorych na niedokrwistość z niedoboru żelaza (mikrocytową, niedobarwliwą) i ze zmniejszonym stężeniem żelaza i ferrytyny w krwi. Badanie polega na wykrywaniu w kale krwi utajonej, czyli niewielkiej ilości krwi, która nie powoduje zmiany barwy i konsystencji kału. Przykładowo, w przypadku zmian nowotworowych wyrastających do światła jelita (nowotworu złośliwego, polipa), może dojść do niewielkiego, przejściowego, krwawienia spowodowanego uszkodzeniem tkanki przez masy kałowe. Badanie wykonywane jest testem immunochemicznym, z wykorzystaniem przeciwciał swoistych dla ludzkiej hemoglobiny. Dieta nie ma wpływu na wynik oznaczenia, natomiast wynik może być fałszywie ujemny w przypadku krwawień z górnego odcinka przewodu pokarmowego. W przypadku uzyskania wyniku dodatniego należy kontynuować diagnostykę w celu wykrycia przyczyny krwawienia. Jeżeli źródło nie zostało ustalone, należy podejrzewać, że wynik badania jest fałszywie dodatni i badanie należy powtórzyć za 3-6 miesięcy. Jako rutynowe, badanie powinno być wykonywane corocznie u osób powyżej 50. roku życia, które zgłaszają przypadek raka jelita grubego w wywiadzie rodzinnym.
Przygotowanie do badania
W przypadku diagnostyki niedoborów żelaza badanie jest wykonywane przy braku objawów krwawienia do przewodu pokarmowego.
Czynniki mogące mieć wpływ na wynik badania
Badanie nie wykrywa krwi pochodzącej z krwawień w górnym odcinku przewodu pokarmowego.
Możliwe przyczyny odchyleń od normy
Wynik dodatni: obecność krwi w kale.
Przyczyny wyniku dodatniego: guzki krwawnicze (hemoroidy), polipy, rak jelita grubego i okrężnicy, stany zapalne jelit (wrzodziejące zapalenie jelita grubego, choroba Crohna), choroba wrzodowa żołądka i dwunastnicy, celiakia, uchyłkowatość jelit, uchyłek Meckela, angiodysplazja, uszkodzenie błony śluzowej żołądka na skutek przyjmowania leków (niesteroidowe leki przeciwzapalne, kwas acetylosalicylowy, steroidy), krwawienie z dziąseł lub z nosa.
Wynik ujemny: nieobecność krwi w kale – nie wyklucza obecności nowotworu.
Ø Kał – krew utajona met. Ilościową (FIT-OC)
|
Kategoria badań: |
Krótko o badaniu
Badanie kału pozwalające na ilościowe określenie obecności krwi w ilości nie wpływającej na kolor i konsystencję stolca. Badanie jest przydatne w diagnostyce zaburzeń w obrębie układu trawiennego w ogóle i w wykrywaniu krwawień z odbytu o nieznanej przyczynie. Pozawala na wykrywanie w kale krwi w ilości większej niż ilość wydalana fizjologicznie, nie powodującej jeszcze zmiany zabarwienia i konsystencji stolca (kał czarny, smolisty). Rutynowo badanie krwi utajonej w kale powinno być wykonywane co dwa lata u każdej osoby po 50. roku życia. W indywidulanych przypadkach częstość badania jest zależna od obserwowanych objawów i istniejących czynników ryzyka (np. osoby z rodzin, w których występowały przypadki raka jelita grubego). Wskazaniem do wykonania badania są podejrzenia, m.in.: raka żołądka, krwawiących wrzodów żołądka i dwunastnicy, polipów jelita grubego i okrężnicy, angiodysplazji jelita, a także hemoroidy, krwawienia z dziąseł lub z nosa etc. Do objawów stanowiących przesłanki dla wykonanie badania należą m.in.: bóle żołądka, utrata masy ciała, ogólne osłabienie, zmiana rytmu wypróżnień, zmiany w obrazie krwi (anemia). Badanie wykonywane jest w kale ilościowych testem immunochemicznym, nie wymaga przygotowania badanego (dieta, wycofanie leków).
Przygotowanie do badania
Badanie wymaga pobrania próbki kału do specjalnego pojemnika.
Ø Posiew kału w kierunku Salmonella/Shigella (1 próbka)
|
Kategoria badań: |
Krótko o badaniu
Badanie epidemiologiczne mające na celu identyfikację osób będących nosicielami pałeczek rodzaju Salmonella (i Shigella) wykonywane metodą posiewu bakteriologicznego. Badanie wykonuje się w celu wykrycia osób będących nosicielami bakterii z rodzaju Salmonella (Salmonella spp.) odpowiedzialnych za zakażenia przenoszone drogą pokarmową. Oznaczenie nosicielstwa jest wymagane w niektórych zawodach (np. gastronomia) rozporządzeniem Ministerstwa Zdrowia, gdyż nosiciele Salmonella spp. stanowią duże zagrożenie epidemiologiczne. Bakterie z rodzaju Salmonella są odpowiedzialne za szeroki zakres objawów chorobowych u człowieka. Salmonella spp. są jedną z głównych przyczyn zakażeń pokarmowych, w tym duru brzusznego (Salmonella typhi, Salmonella paratyphi), bakteriemii, zakażeń śródbłonka naczyniowego, umiejscowionych ognisk zakażeń (np. zapalenia kości i szpiku), zapalenia jelita cienkiego i okrężnicy (Salmonella typhimurium, Salmonella enteritidis i Salmonella heidelberg). Salmonelloza jest chorobą wywołaną zakażeniem Salmonella spp., do której dochodzi na skutek spożycia zakażonej i źle przygotowanej żywności: m.in. mięsa wołowego, drobiu, jajek, owoców, warzyw, nabiału, małży. Do wywołania zakażenia niezbędna jest duża liczba komórek drobnoustroju, które zdołają przekroczyć barierę kwasowości żołądka i konkurować z naturalną florą jelit. Salmonelloza może przebiegać jako jeden z trzech zespołów objawów: zapalenie jelit, zlokalizowane zakażenie lub dur brzuszny. W niektórych przypadkach zakażenie pęcherzyka żółciowego przez S. typhi i S. paratyphi prowadzi do nosicielstwa i długotrwałego wydalania drobnoustroju z kałem. Trzykrotne badanie kału na nosicielstwo pałeczek Salmonella i Shigella, wymagane jest przy orzeczeniach lekarskich (badania wstępne, okresowe do pracy, do szkoły, na praktyki zawodowe). Kał przeznaczony do badań pobierać do pojemników do badan mikrobiologicznych.
Przygotowanie do badania
Zaleca się wykonywanie testu w co najmniej trzech próbkach kału pobranych w kolejnych dniach.
Czynniki mogące mieć wpływ na wynik badania
Brak.
Możliwe przyczyny odchyleń od normy
Dodatni wynik posiewu – obecność pałeczek z rodzaju Salmonella w kale/jelicie.
Ø Kał – rota i adenowirusy
Krótko o badaniu
Diagnostyka zakażeń rota- i adenowirusami w ostrych infekcjach żołądkowo-jelitowych przebiegających z biegunką.
Wykrywanie zakażenia rota- i adenowirusami ma zastosowanie w diagnostyce różnicowej zakażeń żołądkowo-jelitowych objawiających się m.in. silną biegunką i wymiotami.
Test pozwala na
szybką diagnostykę, a tym samym na wdrożenie właściwego postępowania
leczniczego w krótkim czasie, co jest szczególne istotne u małych dzieci.
Rotawirusy (istnieje pięć grup rotawirusów: A – E) są najczęstszą przyczyną
ostrych biegunek u niemowląt i dzieci do dwóch lat (ponad 50% zachorowań). Rota
wirusy przenoszone są drogą fekalno-oralną, drogą kropelkową lub przez kontakt
z zakażonymi powierzchniami (wirus jest odporny na czynniki środowiska). Ostry
stan zapalny jelit przebiega z wodnistą biegunką i wymiotami. Choroba trwa
zwykle ok. 8-9 dni, czas inkubacji 1-3 dni. W Polsce i innych krajach o
klimacie umiarkowanym częstość zakażeń wykazuje wyraźną sezonowość, ze szczytem
w miesiącach jesienno-wiosennych. Zakażenie ma często przebieg epidemiczny i
zachodzi w skupiskach dzieci: żłobkach i przedszkolach. Adenowirus
(20 z 50 serotypów) zakaża ludzi powodując choroby
układu oddechowego, pokarmowego i oczu. Większość dzieci w wieku 10 lat
przeszła co najmniej jedno zakażenie adenowirusami, przy czym w przypadku
dzieci poniżej 5 roku życia notuje się głównie zakażenia pokarmowe. Zakażenia
pokarmowe mają charakter ostrych infekcji żołądkowo-jelitowych
przebiegających z wodnistą biegunką, gorączką, tkliwością brzucha i wymiotami.
U młodszych dzieci objawy występują 1 do 2 dni po ekspozycji na wirusa i
ustępują po 1 do 2 tygodniach. Zakażenia adenowirusami nie wykazują
sezonowości.
Przygotowanie do badania
Brak szczególnych wskazań.
Czynniki mogące mieć wpływ na wynik badania
Brak.
Możliwe przyczyny odchyleń od normy
Dodatni wynik testu – wirusowa przyczyna biegunki i/lub wymiotów (rota-, adenowirus bez zróżnicowania).
Ø Kał – norowirusy
Krótko o badaniu
Diagnostyka infekcji norowirusami w ostrych nieżytach żołądkowo-jelitowych. Norowirusy (NoV, NV) są genetycznie niejednorodną grupą bezotoczkowych wirusów RNA, posiadających jednoniciowy RNA, zaliczanych do rodziny Caliciviridae. Norowirus, noszący zwyczajową nazwę wirusa Norwalk powoduje ponad 90% ognisk epidemii niebakteryjnych chorób przewodu pokarmowego na świecie. Głównym objawami zakażenia norowirusem są bóle brzucha, wymioty i biegunka. W Polsce zakażenia NV obserwowane są sezonowo w zbiorowiskach ludzkich: w miejscowościach wypoczynkowych w okresie wakacji i świąt, całorocznie w przedszkolach, szkołach, szpitalach, domach opieki społecznej itd. W Wielkiej Brytanii największa ilość zakażeń notowana jest w zimie, a choroba nosi nazwę „zimowa choroba żołądka”. Objawy choroby występują po 12 – 48 godzinach od kontaktu z wirusem, utrzymują się zazwyczaj od 1 do 3 dni, ale chory pozostaje zakaźny po ustaniu objawów chorobowych. Wirus przenoszony jest drogą pokarmową. Posiada zdolność przeżycia w skażonym obszarze na przedmiotach, w pokarmie i w wodzie. Choroba pozostawia krótkotrwałą odporność (do 14 tygodni). Wirusy wykazują dużą różnorodność fenotypową, stąd zakażenia mogą powtarzać się wielokrotnie. Nawracające zakażenia NV mogą jednak zapewniać ograniczoną ochronę przed kolejnymi zakażeniami. Pokrewnym wirusem dla NV, powodującym podobne schorzenia, jest wirus o zwyczajowej nazwie wirus Sapporo. Ze względu na zmienność fenotypową i genetyczną wyniki badania mogą zmieniać się w zależności od zdolności danego NV do przetrwania w populacji, genotypu występującego w populacji oraz środowiska, w jakim znajdują się chorzy. W celu uzyskania prawidłowych wyników należy zwrócić uwagę na sposób pobierania próbek, transport i warunki przechowywania.
Przygotowanie do badania
Nie dotyczy.
Czynniki mogące mieć wpływ na wynik badania
Ze względu na zmienność fenotypową i genetyczną wyniki dodatnie badania zależą od zdolności danego NV do przetrwania w populacji, jego genotypu oraz środowiska w jakim znajdują się chorzy. Na wynik badania wpływa: metoda pobrania próbek, transport i warunki przechowywania.
Możliwe przyczyny odchyleń od normy
Wynik dodatni: zakażenie norowirusem.
Ø Alfa – 1-antytrypsyna w kale
Krótko o badaniu
Alfa-1-antytrypsyna w kale – oznaczenie przesiewowe w diagnostyce zespołu utraty białek. Alfa-1 antytrypsyna (AAT, a1-antyrypsyna, A1AT) jest krążącym w krwi inhibitorem enzymów proteolitycznych (np. katepsyny G), a przede wszystkim elastazy, należącym do inhibitorów serynowych (serpin). Jest produkowana głównie w wątrobie oraz przez makrofagi. Należy do białek ostrej fazy i jej stężenie gwałtownie wzrasta w ostrej fazie zapalenia. Elastaza jest uwalniana w nadmiarze przez neutrofile w wyniku reakcji zapalnej, a blokująca jej działanie AAT chroni tkankę łączną przed uszkodzeniem. Prewalencja niedoboru AAT wynosi 1 na 3000 osób. Niedobór AAT łączy się z wyższym ryzykiem chorób płuc i wątroby. AAT jest kodowana przez wysoce polimorficzny gen SERPINA1, posiadający 100 alelli. Głównym allelem „prawidłowym” dla AAT jest allel M, głównymi „nieprawidłowymi” allele S i Z. Niedobór AAT dziedziczy się autosomalnie, przy czym stężenie AAT w krwi jest wypadkową działania dwóch współistniejących alleli np. M i M, M i Z itd. Niski poziom AAT występuje również w zespołach utraty białek i zespole niewydolności noworodków. Oznaczenie AAT w kale jest stosowane w diagnostyce zespołu utraty białek, gdyż AAT nie ulega degradacji pod wpływem enzymów jelitowych i pomiar jej wydalania z kałem wykazuje dobrą korelację z wynikami oznaczeń utraty białek uzyskanymi metodą „złotego standardu”, oznaczenia metodą izotopową. Do fałszywego zawyżenia oznaczeń może dochodzić w przypadku krwawienia jelitowego. Pojedyncze oznaczenie AAT mają walor testu przesiewowego i są zalecane głównie dla dzieci. Zaleca się, aby przed dostarczeniem materiału skontaktować się z laboratorium.
Ø Elastaza trzustkowa w kale
Krótko o badaniu
Oznacznie elastazy trzustkowej w kale, stosowane w diagnostyce zewnątrzwydzielniczej niewydolności trzustki. Elastaza-1 jest wytarzana przez zewnątrzwydzielniczą część trzustki i znajduję się w soku trzustkowym wydzielanym do dwunastnicy. Wydalana jest w formie niezmienionej w kale. Oznaczanie elastazy w kale jest najczulszym i przy tym prostym, badaniem niewydolności trzustki. Czułość pomiaru elastazy w kale sięga 60% w przypadku niewydolności łagodnej, 80-100% w umiarkowanej i 100% w niewydolności ostrej. Zmienność stężenia dzień do dnia wnosi ok. 15% i dlatego powtarzanie badania jest zalecane jedynie w przypadku, gdy wynik plasuje się w pobliżu wartości decyzyjnej testu (ok. 200 ug/g kału). Oznaczenie elastazy jest czulsze niż oznaczenie chymotrypsyny, a poza tym, w przeciwieństwie do chymotrypsyny, nie zależy od egzogennych enzymów trzustkowych. Jedyny problem z zastosowaniem testu wiąże się z małą czułością w łagodnym formie niewydolności trzustki. Badanie stosowane jest jako przesiewowe dla niewydolności trzustki u dzieci chorych na mukowiscydozę, a także dla uwidocznienia zaostrzenia choroby w przypadku chronicznej niewydolności trzustki. Wykazano również pewien związek stężenia elastazy w kale z celiakią, chorobami zapalnymi jelit, cukrzycą typu 1, przerost bakteryjny jelit.
Ø Cryptosporidium parvum, Giardia lamblia, antygen w kale met. immunochromatograficzną
Krótko o badaniu
Badanie pozwala na jednoczesne wykrycie w kale, niezależnie, antygenów: Cryptosporidium parvum (oocysty) i Giardia lamblia. Rodzaje Cryptosporidium i Giardia są rodzajami pasożytniczych pierwotniaków, które zarażają bardzo liczną grupę kręgowców, w tym udomowionych (np. psów i kotów) oraz ludzi. Cryptosporidium parvum jest pasożytem wewnątrzkomórkowym, wywołującym kryptosporidiozę, objawiającą się przede wszystkim wodnistą biegunką, poza tym nudnościami, wymiotami, skurczami jelit, niekiedy dusznościami, kaszlem, podwyższoną temperaturą i utratą wagi. Jest szczególnie niebezpieczny u ludzi z obniżoną odpornością. Przenosi się drogą fekalno-oralną.
Giardia lamblia kolonizuje środkowy odcinek przewodu pokarmowego: jelito czcze i dwunastnicę. Do zarażenia dochodzi przez zakażoną ludzkim kałem wodę lub pokarm. Lamblia charakteryzuje się dużą odpornością na czynniki środowiska zewnętrznego. Długo przeżywa w zimnej chlorowanej wodzie i wilgotnym kale. Badanie wykonywane jest w świeżym kale (do 24 godz.). Antygeny identyfikowane są oddzielnie metodą immunochromatograficzną.
Ø Laktoferyna w kale met. ELISA
Krótko o badaniu
Laktoferyna jest białkiem należącym do grupy transferyn, posiadającym zdolność do wiązania przede wszystkim żelaza, lecz i innych dwu i trójwartościowych jonów. Wydzielana jest przez komórki gruczołów mlecznych oraz przez inne komórki nabłonka wydzielniczego tzw. układu ezgokrynnego. Jest obecna w mleku, ślinie, łzach, nasieniu, wydzielinie dróg oddechowych i przewodu pokarmowego. W większości produkowana jest przez granulocyty obojętnochłonne. Jest białkiem wyjątkowo stabilnym i odpornym na działanie enzymów proteolitycznych przewodu pokarmowego. Laktoferyna uczestniczy w mechanizmach nieswoistej odporności wrodzonej. Posiada właściwości antybakteryjne: bakteriostatyczne – dzięki zdolności sekwestracji żelaza i bakteriobójcze (uszkadzanie ścian bakterii), antywirusowe (m.in. w stosunku go enterowirusów, HSV i HIV), przeciwgrzybicze i przeciwpasożytnicze. Bezpośrednie działanie przeciwzapalne polega na hamowaniu cytokin zapalnych (IL-1, IL-6, TNF-alfa) i stymulacji przeciwzapalnych. Działa stabilizująca na integralność błony śluzowej jelita. Dzięki dużej odporności na proteolizę i uwalnianie przez neutrofile stanowi w kale marker zapalenia umożliwiający różnicowanie stanu zapalnego jelita od zburzeń czynnościowych, którym nie towarzyszą nacieki komórek zapalnych. Podwyższony poziom laktoferyny jest wskaźnikiem nieswoistych chorób zapalnych jelit, NZJ (z ang. inflammatory bowel diseases, IBD), do których należą choroba Leśniowskiego-Crohna, CD (z ang. Crohn’s disease) i wrzodziejące zapalenie jelita grubego (colitis ulcerosa, CU). Pozwala na różnicowanie chorych na IBD i chorych na zespół jelita drażliwego (z ang. irritable bowel sydrome, IBS), u których poziom laktoferyny jest porównywalny z poziomem u osób zdrowych. Poziom laktoferyny w kale koreluje z histologiczną i endoskopową oceną aktywności CD i CU. Sugeruje się rolę oznaczenia laktoferyny jako badania kwalifikującego do rozszerzonej diagnostyki w kierunku nierozpoznanego NZJ, w diagnostyce nowotworów i polipów jelita grubego. Wskazaniami do wykonania oznaczenie laktoreryny w kale są: ocena ostrych stanów zapalnych jelit, monitorowania chorych na CD i CU lub chorych po usunięciu polipów, różnicowanie IBS i IBD.
Przygotowanie do badania
Nie wykonywać testu u chorych z upośledzoną odpornością, żółtaczką typu B i C, do 6 miesięcy po zakaźnej biegunce, do miesiąca po kolostomii i ileostomii.
Czynniki mogące mieć wpływ na wynik badania
Nie wykonywać testu w próbkach kału konserwowanych w 10%, MF, SAF i PVA.
Możliwe przyczyny odchyleń od normy
Wzrost stężenia: nieswoiste choroby zapalne jelit (IBD), choroba Leśniowskiego-Crohna (CD), wrzodziejące zapalenie jelita grubego (CU), nowotwory jelita grubego, choroby nowotworowe nie związane z przewodem pokarmowym.
Ø Tasiemiec – identyfikacja gatunku
Krótko o badaniu
Badanie kaproskopowe jest jedną z metod diagnostyki chorób pasożytniczych. W badaniu kaproskopowym ustalenie gatunku tasiemca może ograniczyć się do makroskopowej analizy członów (tasiemiec nieuzbrojony, tasiemiec uzbrojony). W przypadku innych gatunków konieczna jest analiza mikroskopowa odpowiednio przygotowanych preparatów (bruzdogłowiec szeroki, tasiemiec karłowaty i tasiemiec szczurzy odpowiedzialne za hymenolepiozę, tasiemiec psi, tasiemiec karłowaty).
Ø Clostridioides difficile, antygen GDH i toksyna A/B w kale
Krótko o badaniu
Diagnostyka chorobotwórczych (toksynotwórczych) szczepów Clostridium difficile. Clostridium difficile (C. difficiale) jest beztlenową, Gram-dodatnią laseczką przetrwalnikującą. Uważana była za zarazek szpitalny wywołujący zakażenia jelitowe u osób o florze jelitowej zmienionej przez antybiotykoterapie lub inne leki. W takiej grupie, wśród osób starszych, śmiertelność w wyniku chorób związanych z C.difficiale, CZCD (ang. CDAD, Clostridium difficile-associated disease) sięga 25%. Na skutek wzrastającej lekooporności zakażenia C. difficiale dotykają grup dotychczas uważanych za bezpieczne. Charakterystycznymi dla CZAD jednostkami chorobowymi są: biegunka poantybiotykowa (AAD z ang. antibiotic-associated diarrhoea),15-25% przypadków; poantybiotykowe zapalenie okrężnicy (AAC z ang. antibiotic-associated colitis), 75% przypadków i rzekomobłoniaste zapalenie okrężnicy (PMC z ang. pseudomembranous colitis), 100% przypadków. Nosicielstwo C.difficile stwierdzane jest w: 3% populacji, ale w 20-40% chorych hospitalizowanych i 50-60% noworodków i niemowląt, u których spada do 3% po 1 roku życia. Najważniejszym czynnikiem ryzyka zakażenia C. difficile jest antybiotykoterapia, zwłaszcza antybiotykami o szerokim spektrum działania, znacząco niszczącymi prawidłową mikroflorę jelitową, na które C. difficile wykazuje oporność. W ok. 90% przypadków zachorowań na CZCD w wywiadzie stwierdzane jest stosowanie antybiotyków w okresie 1-8 tyg. przed wystąpieniem objawów. Najczęściej objawy występują między 5-10 dniem leczenia, ale mogą wystąpić już po dniu leczenia i dopiero po 10 tygodniach od zakończenia leczenia. Obraz kliniczny obejmuje bardzo szeroki zakres intensywności objawów, od łagodnej biegunki do ciężkiego zapalenia jelita grubego z niedrożnością i okrężnicą olbrzymią. Najczęstszymi objawami są biegunka ze skurczowymi bólami brzucha, nieznacznie podwyższona temperatura ciała i leukocytoza. W teście, wykrywane są jednocześnie w kale metodą immunoenzymatyczną: antygen C. difficiale – dehydrogenaza glutaminianowa (GDH), o walorze markera przesiewowego i toksyny A (enterotoksyna) i B (cytotoksyna), potwierdzające obecność szczepu toksynotwórczego – chorobotwórczego (jedynie szczepy toksynotwórcze są chorobotwórcze). Wyniki niejednoznaczne powinny być potwierdzane testami bardziej czułymi (np. PCR).
Przygotowanie do badania
Brak szczególnych zaleceń.
Możliwe przyczyny odchyleń od normy
Wyniki:
GDH dodatni, Toksyny A/B dodatni – obecność toksynotwórczego C. difficiale; GDH ujemny, Toksyny A/B ujemny – brak toksynotwórczego C. difficiale; GDH dodatni, Toksyny A/B ujemny – konieczne potwierdzenie, np. met. PCR; GDH ujemny, Toksyny A/B dodatni – próbka nieoznaczalna, konieczne powtórzenie badania w kolejnej próbce.
Ø Giardia lamblia w kale, met. Immunochromatograficzną
Krótko o badaniu
Chromatograficzna identyfikacja antygenów lamblii w kale jest stosowana w diagnostyce lambliozy i w ocenie skuteczności leczenia. Giardia lamblia (Lamblia jelitowa) jest wiciowcem kolonizującym jelito cienkie oraz drogi żółciowe i dwunastnicę. Posiada dwie postaci: trofozoid i cystę. Zarażenie następuje drogą pokarmową, głównie w wyniku spożycia wody, rzadziej pokarmu, skażonych kałem ludzkim zawierającym cysty pasożyta. W dwunastnicy z cyst uwalniają się trofozoity, które przyczepiają się do ścian jelita, dróg żółciowych, a nawet pęcherzyka żółciowego i przewodów wyprowadzających trzustki i intensywnie mnożą. W świetle jelita trofozoity przekształcają się w cysty. Cysty okresowo są wydalane z kałem. Są odporne na warunki środowiska zewnętrznego – w wodzie rzecznej mogą przetrwać przez trzy miesiące, w wilgotnym kale trzy tygodnie. Trofozoidy są identyfikowane w treści dwunastnicy i w żółci. W kale trofozoity znajduje się rzadko (w przebiegu biegunki), w badaniu mikroskopowym zwykle wykrywa się cysty. Chromatograficzna identyfikacja antygenów lamblii w kale jest metodą czulszą i szybszą niż badania mikroskopowe kału, które ze względu na okresowe wydalanie cyst pasożyta musi być wykonywane niekiedy w próbkach pobieranych przez 8 do 10 kolejnych dni.
Ø Norowirusy, rotawirusy i adenowirusy w kale
Krótko o badaniu
Szybki test immunochromatograficzny do jakościowego wykrywania antygenów norowirusów, adenowirusów i rotawirusów w próbkach kału. Wirusy są najważniejszą przyczyną ostrego zapalenia żołądka i jelit u dorosłych i u dzieci. U dzieci istotne są zapalenia wywoływane przez rotawirusy, norowirusy i adenowirusy. Głównymi objawami wirusowego zapalenie żołądka i jelit jest wodnista biegunka i wymioty, bóle głowy i skurcze brzucha. Rotawirus przenoszony jest drogą fekalno-oralną. Powoduje zaburzenia wchłaniania składników pokarmowych w jelicie cienkim. Przebieg choroby jest bardzo gwałtowny u dzieci i łagodny u dorosłych. Norowirusy są odpowiedzialne za choroby przewodu pokarmowego w zamkniętych środowiskach (domy opieki, statki wycieczkowe). Rozprzestrzeniają się poprzez zanieczyszczoną fekaliami żywność lub wodę. Zakażenia adenowirusami najczęściej pojawiają się u dzieci do 2 lat. Metody serologiczne oparte na wykrywaniu antygenu w kale pozwalają na szybkie różnicowanie etiologii wirusowej zapalenia, co jest istotne ze względu na stosunkowo krótki okres występowania objawów zakażenia.
Ø KyberKompakt PRO, jakościowe i ilościowe badanie mikrobiologiczne kału
Krótko o badaniu
Badanie KyberKompakt PRO ma na celu ilościowe i jakościowe oznaczenie bakterii i grzybów w przewodzie pokarmowym na podstawie oznaczeń próbki kału. Obejmuje: określenie pH i konsystencji próbki kału oraz jakościowe i ilościowe oznaczenia bakteryjnej mikroflory tlenowej: Escherichia coli, E. coli Biovare (odmiennej fenotypowo i biochemicznie), Proteus spp., Pseudomonas spp., Enterococcus spp., innych bakterii proteolitycznych oraz bakteryjnej mikroflory beztlenowej: Bifidobacterium spp., Bacteroides spp.,pałeczek kwasu mlekowego Lactobacillus spp., w tym gatunków wytwarzających nadtlenek wodoru, laseczek Clostridium spp., Faecalibacterium prausnitzii, Akkermansia muciniphila; ustalenie ogólnej liczby bakterii oraz jakościową i ilościową diagnostykę grzybów drożdżopodobnych i pleśniowych. W analizie bakteriologicznej uwzględniane jest wstępne różnicowanie innych pałeczek z rodziny Enterobacteriaceae (Klebsiella spp., Enterobacter spp., Citorbacter spp., Proteus spp.) i rodzaju Pseudomonas oraz beztlenowych, niehodowlanych standardowymi metodami pałeczek Akkermansia muciniphila i Faecalibacterium prausnitzii. Badanie opiera się na posiewie mikrobiologicznym wykonywanym z szeregu rozcieńczeń próbki kału oraz na oznaczeniach techniką RT-PCR. Ilościowe wyniki oznaczeń bakterii i grzybów wyrażane są w cfu/g (jednostkach tworzących kolonię w gramie kału).
Ø Badanie kału – pasożyty jelitowe – Parasep SF
Krótko o badaniu
Parasep SF jest badaniem kału w kierunku pasożytów jelitowych, wykorzystującym jednorazowy sprzętu do wstępnej preparatyki badanej próbki kału. Zagrożenie robakami i pierwotniakami pasożytniczymi zależy silnie od czynników klimatycznych i geograficznych oraz warunków sanitarnych. Większość pasożytów ludzkich, głównie robaków, umiejscawia się w przewodzie pokarmowym. Badanie w kierunku pasożytów jelitowych polega na mikroskopowej analizie kału pod kątem obecności oocytów i cyst pierwotniaków oraz jaj i larw robaków pasożytniczych (przywr, tasiemców, obleńców, kolcogłowów). Metoda Parasep SF wykorzystuje wstępną obróbkę badanego kału na drodze dekantacji i zagęszczania przy użyciu filtrów tłuszczowych i przesiewowych. Próbka powinna być reprezentatywna dla porcji badanego kału (pobierana z trzech różnych miejsc), a badanie wykonywane trzy lub czterokrotnie. Wynik badanie ma charakter opisowy: nie wykryto/wykryto, zależny od sytuacji klinicznej. W przypadku wyniku: „wykryto” podawana jest informacja o pasożycie.
Ø Kał – badanie ogólne + ciała redukujące
Krótko o badaniu
Analiza kału wykazująca nieprawidłowości w trawieniu i wchłanianiu cukrów i węglowodanów. W przypadku przewlekłej biegunki o niewyjaśnionej genezie, po wykluczeniu przyczyn obejmujących choroby zakaźne, zapalne i nowotworowe, wykonywana bywa analiza resztek pokarmowych, połączona z identyfikacją fizjologicznie nieobecnych cukrów o właściwościach redukujących: m.in. glukozy, fruktozy i laktozy nazywanych substancjami redukującymi. Obecność ciał redukujących sugeruje zaburzenia trawienia i wchłaniania węglowodanów odpowiedzialne za patomechanizm biegunki.
Ø Zonulina
Krótko o badaniu
Oznaczenie stężenia zonuliny w kale jest przydatne w ocenie funkcjonowania bariery jelitowej. Zonulina jest białkiem ścisłych połączeń (ang. tight junctions) pomiędzy komórkami nabłonka jelita cienkiego (enterocytami). Jej rolą jest modulowanie przepuszczalności bariery jelitowej. Wzrost poziomu zonuliny w kale uznawany jest za marker rozszczelnienia jelita (tzw. zespół jelita przesiąkliwego, ang. Leaky Gut Syndrome, zespół cieknącego jelita). W konsekwencji rozszczelnienia śluzówki jelita do krwi przenikają nie zdegradowane ostatecznie, zbyt duże i silnie immunogenne cząsteczki rozkładu enzymatycznego białek pokarmowych, toksyny i antygeny bakteryjne itd., co następczo prowadzi do aktywacji układu odpornościowego i jego nadreaktywności. Podwyższony poziom zonuliny obserwuje się u chorych na: aktywną chorobę trzewną (celiakia), cukrzycę typu 1, reumatoidalne zapalenie stawów (RZS), stwardnienie rozsiane i inne choroby autoimmunizacyjne. Wskazaniem do wykonania badania jest konieczność oceny uszkodzenia bariery jelita cienkiego w wyniku antybiotykoterapii, farmakoterapii, chorób zakaźnych jelit lub zabiegów chirurgicznych; potrzeba monitorowania śluzówki jelita cienkiego przed i w przebiegu terapii itd.